Binnensteden staan onder druk door leegstand, versnipperd eigenaarschap en veranderend gebruik. Tijdens het Retailagenda Jubileumcongres op 13 november in Den Bosch werd daarom het nieuwe Pact voor Waardevolle Kernen gelanceerd: een tienjarig publiek-privaat verbond dat transformatie moet versnellen en centrumgebieden economisch én maatschappelijk toekomstbestendig wil maken.
Naar een structurele aanpak van binnenstadsproblemen
Gemeenten werken al jaren aan de vernieuwing van winkelgebieden, maar de Impulsaanpak Winkelgebieden liet zien hoe uitdagend binnenstedelijke transformatie is. De projecten die sinds 2021 zijn gestart laten mooie resultaten zien: honderden miljoenen aan lokale investeringen, duizenden nieuwe woningen en verbeterde openbare ruimte. Maar het traject is complex, vergt intensieve afstemming en kan niet zonder private partners. Veel gemeenten botsen op dezelfde obstakels: versnipperd eigenaarschap, financiële gaten in businesscases en regelgeving die vernieuwen vertraagt. Die ervaringen vormden de directe aanleiding voor het nieuwe Pact voor Waardevolle Kernen.
Binnensteden veranderen sneller dan ooit. De klassieke winkelstraat maakt plaats voor een mix van wonen, werken, horeca, cultuur en maatschappelijke voorzieningen. Tegelijkertijd groeit leegstand en neemt het risico op ondermijning toe. De ruimte moet duurzamer, groener en klimaatbestendiger worden. De opgaven stapelen zich op, en dat allemaal in dezelfde vierkante meters. Publieke en private partijen onderkennen dat geen enkele partij dit alleen kan.
Het pact: een tienjarig verbond van betrokken partners
Het Pact voor Waardevolle Kernen is een initiatief van de Retailagenda en de City Deal Dynamische Binnensteden. Anders dan eerdere programma’s draait het pact niet om één subsidiepot, maar om structurele samenwerking. Partners verbinden zich voor tien jaar aan gezamenlijke kennisontwikkeling, openheid in businesscases en het verkleinen van regeldruk. De samenwerking is ‘in kind’: partijen brengen hun expertise en capaciteit in, zonder directe financiële verplichting.
Centraal staat een brede ontwikkelagenda die de komende twee jaar wordt uitgewerkt. Daarin staan het opzetten van een expertteam, het ontwikkelen van een gedeeld beoordelingskader en het actualiseren van instrumenten. Ook bevat de agenda plannen voor een model om maatschappelijke waarde beter mee te wegen bij gebiedstransformaties. Zo moet niet alleen economische, maar ook sociale en ecologische waarde zichtbaar en financierbaar worden. Daarnaast wordt gewerkt aan nieuwe investeringsvormen, zoals een impactfonds en opkoopfonds, die institutionele beleggers moeten betrekken bij binnenstedelijke projecten.
Van individuele projecten naar samenhang en schaal
De essentie van het pact is dat losse initiatieven niet langer langs elkaar heen bewegen. Door een gedeelde taal, gezamenlijke regels en meer transparantie moeten partijen elkaar sneller weten te vinden. Voor gemeenten betekent dat meer voorspelbaarheid en ondersteuning. Voor private partijen biedt het een stabieler investeringsklimaat en meer inzicht in risico’s en opbrengsten.
Een belangrijk onderdeel is de verkenning van de rol van een marktmeester: een partij die projecten bundelt tot ‘mandjes’, zodat ook kleinere transformaties aantrekkelijk worden voor grotere investeerders. Door schaal te creëren wordt de financiering van gebiedsgerichte vernieuwing minder kwetsbaar en minder afhankelijk van incidentele middelen.
De route naar uitvoering
Hoewel een nieuw kabinet pas later wordt verwacht, willen initiatiefnemers niet wachten op politiek commitment. In 2026 moet het lerend netwerk actief worden, ontstaan de eerste voorstellen op basis van de ontwikkelagenda en wordt gewerkt aan een call to action voor lokale pilotgebieden. Eind 2026 moeten de contouren van nieuwe fondsen en instrumenten zichtbaar zijn, waarna in 2027 de eerste investeringsvoorstellen kunnen worden ingediend.
Uiteindelijk moet het pact uitmonden in een Taskforce Transformatie Binnensteden, die meer uitvoeringskracht biedt dan vrijwillige samenwerking alleen. Want de opgaven zijn groot en urgent: zonder structurele aanpak dreigen centrumgebieden hun vitaliteit te verliezen.
